Boekweit is een traditioneel gewas op de zand- en veengronden van Nederland. Het was tot halverwege de 19e eeuw met zo'n 130.000 hectare een grote teelt. Daar is eigenlijk niets van overgebleven, tegenwoordig wordt boekweit geïmporteerd uit onder meer China. Jaarlijks importeert Nederland circa 5.000 ton biologische gepelde boekweit, dat is de oogst van 3500 tot 4000 hectare. Boekweit wordt steeds populairder, bijvoorbeeld als onderdeel van een glutenvrij dieet. 

Boekweit als vast onderdeel van het bouwplan kan een hele positieve invloed hebben op insecten zoals wilde bijen, zweefvliegen en vlinders én op het landschap. Daarom zou het welkom zijn als een deel van de 5.000 ton van eigen bodem zou komen. Een groep van circa 10 akkerbouwers in Westerwolde werkt samen aan de teelt, verwerking en afzet van boekweit. De teelt gebeurt overwegend op kleine percelen die voornamelijk gepacht worden van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en het Groninger Landschap. Zij werken met moderne Duitse en Russische rassen en een oud Nederlandse ras om te bepalen welke rassen het beste resultaat geven wat betreft opbrengst, kwaliteit  en bijdrage aan biodiversiteit. 

Onderzoek biodiversiteit

Naar de effecten van boekweit op de biodiversiteit doen de Rijksuniversiteit Groningen (Raymond Klaassen) en de Wageningen University and Research (Thijs Feijen) onderzoek. Dit is begonnen in 2020. De eerste bevindingen geven een indicatie van de positieve invloed op het insectenleven. Er zijn in de boekweit 28 soorten bestuivers gevonden: 9 vlinders, 8 wilde bijen en de honingbij, 7 zweefvliegen en 3 overige soorten. Gemiddeld waren meer dan 3.000 wilde bestuivers per hectare boekweit aanwezig op de Westeresch bij Vlagtwedde én 24 keer meer honingbijen dan op andere akkers. 

Breed assortiment

Met Land van Ons, een vereniging voor Natuurinclusieve Landbouw en Odin-De Nieuwe Band, groothandel voor biologische producten in Marum, wordt gewerkt aan verwerking en marketing van de boekweit. Er is al een scala aan producten van de boekweit gemaakt en dat assortiment wordt verder uitgebreid. Denk bijvoorbeeld aan hele korrels, grutten, meel, pannenkoekenmix, vlokken, gepofte boekweit, crackers en  jenever, geproduceerd door de Groninger Genever Stokerij. De doppen worden gebruikt voor boekweitkussens en yogamatten en er is een aardige productie aan boekweithoning ( 15 á 50 kg/ha). Het pellen gebeurde in 2020 noodgedwongen in Polen, maar het streven is  dat vanaf 2021 in Nederland of Duitsland, vlak bij de grens, te laten doen.

Uitbreiding

Het aantal telers en het teeltareaal in Westerwolde wordt uitgebreid van 7 naar circa 10 akkerbouwers en van 20 hectare naar 40 hectare boekweit. Er wordt nauw afgestemd met de telers, de imker, de bijenonderzoekers en de terreinbeheerders om de resultaten voor de teelt, honing-opbrengst en biodiversiteit te optimaliseren. Zo varieert de intensiteit van de bijenkasten in het onderzoek van 0 tot 6 volken per hectare en worden onder diverse kasten weegschalen geplaatst, zodat precies gevolgd kan worden wanneer de bijen vliegen (zie illustratie) en wanneer ze ook effectief een opbrengst binnen halen. Op deze manier krijgen we zo goed mogelijk inzicht in het vlieggedrag van de bijen en kan het plaatsen van bijenkasten tot een minimum beperkt blijven, waardoor wilde bijen maximaal de ruimte krijgen en toch een goede opbrengst aan boekweit en honing gehaald wordt.

Verdere optimalisatie

Boekweit wordt eerst in zwad (een rij van gewassen die door oogstmachines neergelegd wordt om beschadiging bij een volgende bewerking of rit te voorkomen) gemaaid en daarna uit zwad gedorst. Er zijn slechts weinig zwadmaaiers in het noorden, waardoor de organisatie van de oogst lastig is, zeker met veel kleine percelen. We werken naar verdere optimalisatie van de oogst, het drogen en schonen en vooral het verder verwerken. Met de afnemers willen we korte ketens realiseren van 5 á 10 boekweitproducten, waardoor de boekweit uit Westerwolde, en op langere termijn van de gehele oostelijke zandgronden, een vaste plek in het winkelschap verovert, met een prijszetting die een duurzame natuurinclusieve teeltwijze mogelijk maakt.